RYZYKO BANKOWE

RYZYKO BANKOWE

Pojęcie ryzyka i jego rodzaje

Ryzyko towarzyszy nieodłącznie działalności prowadzonej przez banki, co wiąże się ściśle z pełnioną przez nie funkcją pośredników finansowych gospodarce narodowej.

Dla banku pojęcie ryzyka oznacza zmniejszenie potencjalnych zysków, utratę płynności, wiarygodności, zmniejszenie kapitału własnego, trudności finansowe, a w krańcowym przypadku bankructwo. Istnieje, zatem ścisły związek między ryzykiem stopniem realizacji celu. Ryzyko jest przy tym równoznaczne z wystąpieniem zdarzeń, oddziałujących negatywnie na sytuację banku. W niektórych przypadkach rozwój wydarzeń, mimo że inny od założonego, może przyczynić się do poprawy sytuacji banku. Może to być na przykład: korzystne dla banku kształtowanie kursów walutowych lub stóp procentowych.

W literaturze literaturze zakresu bankowości można znaleźć, co najmniej kilkadziesiąt różnorodnyc 13313b119n h klasyfikacji rodzajów ryzyka bankowego. Nie ma dotychczas jednolitej klasyfikacji rodzajów ryzyka, z którymi można się spotkać w działalności bankowej.

Wśród ryzyk w działalności bankowej można wyróżnić

• Ryzyko w obszarze finansowym, określone jako ryzyko typowo bankowe,
• Ryzyko w obszarze techniczno-organizacyjnym, określone jako ryzyko operacyjne.

Ryzyka występujące w obszarze finansowym można podzielić na dwie główne grupy

• Ryzyko płynności,
• Ryzyko wyniku.

Ryzyko płynności oznacza ryzyko przejściowej lub całkowitej utraty płynności przez bank. Ryzyko utraty płynności występuje, analogicznie jak w innych przedsiębiorstwach, gdy jest zagrożona zdolność banku do spłaty zobowiązań. Płynność finansowa banku jest wypadkową wielkości aktywów i pasywów bilansu. Wielkości te powinny wzajemnie ze sobą korespondować. Oznacza to, że pasywa o najkrótszym terminie wymagalności (np. wkłady na rachunkach awista, lokaty terminowe do 3 miesięcy) powinny znaleźć pokrycie w aktywach o najwyższym stopniu płynności (np. w środkach pieniężnych środkach zgromadzonych na rachunku banku). Przyczyną wystąpienia braku płynności jest najczęściej niespłacenie w ustalonym terminie rat kredytu lub gwałtowne wycofanie lokat. "Wrażliwość" banku na tego typu sytuacje zależy w zasadniczym stopniu od wysokości posiadanego kapitału własnego i rezerw. Bank w przypadku opóźnień w spłatach ma możliwość uzyskania dodatkowych środków.

Ryzyko wyniku to niebezpieczeństwo nieosiągnięci przez bank założonego wyniku.

Wśród ryzyk wyniku występujących w obszarze finansowym można wyróżnić

• Ryzyko związane z partnerem transakcji, zwane też ryzykiem niewypłacalności dłużnika banku, ryzykiem podmiotowym, ryzykiem adresowym lub ryzykiem bonitetu (standingu).
• Ryzyko podmiotowe z tytułu transakcji bilansowych
• Ryzyko podmiotowe z tytułu transakcji pozabilansowych, tj. udzielanych gwarancji i poręczeń
• Ryzyko podmiotowe z tytułu transakcji pozabilansowych - spawowych, terminowych i opcyjnych
• Ryzyko rynkowe, określane także jako ryzyko cenowe, którego przyczyną jest niekorzystne dla banku kształtowanie się na rynku stóp procentowych, kursów walut i kursów akcji. Mogą to być:
• Ryzyko cenowe z tytułu transakcji bilansowych, a w tym:
• Ryzyko stopy procentowej
• Ryzyko walutowe
• Ryzyko spadku cen metali szlachetnych
• Ryzyko spadku kursu akcji
• Ryzyko cenowe z tytułu transakcji pozabilansowych, więc z tytułu operacji spawowych, terminowych i opcyjnych.

Spośród wyróżnionych powyżej rodzajów ryzyka w obszarze finansowym największe znaczenie w polskich bankach mają:

Ryzyko kredytowe- występuje wtedy, gdy kredytobiorca nie zwraca (w całości lub części) w ustalonym terminie przypadających spłat rat kapitałowych wraz z uzgodnionymi odsetkami ewentualnie z innymi opłatami. W szerszym ujęciu ryzyko kredytowe definiuje się jako niebezpieczeństwo niespłacenia zobowiązań przez wierzyciela banku, a więc nie tylko z tytułu zaciągniętych kredytów, lecz także gwarancji, poręczeń czy akredytów. Specyficznym rodzajem ryzyka kredytowego jest ryzyko kraju, czyli niebezpieczeństwo całkowitego lub częściowego zaprzestania spłaty zobowiązań przez dany kraj na skutek zmian w sytuacji politycznej lub gospodarczej.

Ryzyko stopy procentowej (określane także jako ryzyko zmian stopy procentowej) oznacza niebezpieczeństwo, że zmiany rynkowej stopy procentowej wpłyną negatywnie na sytuację finansową banku. Zainteresowanie ryzykiem stopy procentowej jako ryzykiem typowo bankowym wystąpiło dopiero w ostatnim dziesięcioleciu. Wynikało to ze stosunkowo dużych szybkich zmian stopy procentowej, które spowodowały znaczny wzrost zagrożenia dla banków. W literaturze można spotkać się także z innym ujęciem ryzyka stopy procentowej. Jako ryzyko stopy procentowej traktowane jest ryzyko spadku dochodów odsetkowych tytułu zmian rynkowej stopy procentowej, wynikającej z określonej relacji aktywów, pasywów i pozycji pozabilansowych.

Ryzyko walutowe (ryzyko kursu walutowego) to niebezpieczeństwo pogorszenia się sytuacji finansowej banku na skutek niekorzystnych zmian kursu walutowego. Zmiana kursu waluty krajowej do zagranicznej może także stwarzać dodatkowe szanse zwiększenia zysku.

W praktyce różne rodzaje ryzyka występują łącznie, np. ryzyko kredytowe i stopy procentowej czy kredytowe i walutowe. Np. w fazie szybkiego wzrostu gospodarczego występuje na ogół wzrost stawek procentowych od zaciąganych kredytów, co może spowodować zagrożenie wypłacalności dłużników banku, a więc rośnie ryzyko kredytowe. Z drugiej strony szybki wzrost gospodarczy, brak trudności ze zbytem, możliwości osiągnięcia wyższych cen mogą również przyczynić się do lepszej wypłacalności dłużników banku, a więc spadku ryzyka kredytowego.

W literaturze można spotkać też:

Ryzyko strategiczne związane ze strukturą właścicieli banku i jego zarządu (właściciele nie chcą lub nie mogą wyposażyć banku w kapitał niezbędny do sprawnego funkcjonowania; właściciele i zarząd podejmują wiele decyzji strategicznych).

Ryzyko systemowe, czyli niebezpieczeństwo przenoszenia się kryzysu finansowego jednego kraju do drugiego, spowodowane rosnącą współzależnością systemów finansowych.

Inne klasyfikacje ryzyka

Z punktu widzenia:

Ryzyk występujących w działalności wewnętrznej banku (np. jakość personelu, niezawodność systemu przetwarzania danych, zabezpieczeń majątku),

Ryzyk występujących w działalności zewnętrznej banku (np. związanych z pogarszaniem się wypłacalności kredytobiorców, wahaniami rynkowych stóp procentowych, kursów walutowych)

Podział na:

Ryzyko występujące w działalności krajowej

Ryzyko występujące w działalności zagranicznej

W zależności od rodzaju pozycji, z którą wiąże się ryzyko:

Ryzyko związane z pozycjami bilansowymi

Ryzyko związane z pozycjami pozabilansowymi

Z punktu widzenia rodzaju działalności banku:

Działalności kredytowej

Działalności depozytowej

Działalności w obrocie płatniczym

Obrocie papierami wartościowymi itp.

Reguły zabezpieczania płynności banku komercyjnego

Znaczenie problemu płynności dla działalności banków stało się przyczyną powsta­nia reguł zabezpieczania płynności banków komercyjnych, które mogłyby ukie­runkowywać postępowanie tych banków.

Cel tworzenia tych reguł jest następujący

- dają one obserwatorom spoza banku możliwość oceny działalności danego ban­ku z punktu widzenia kryterium płynności;

- mogą służyć jako wytyczne dla polityki operacyjnej banku, który musi się liczyć z tym, że wskaźniki ustalone według tych reguł są brane pod uwagę przy podej­mowaniu decyzji przez klientów banku.

Reguły zabezpieczania płynności zawierają dwa podstawowe elementy

- dążenie do synchronizowania strumieni wpłat i wypłat poprzez wzięcie pod uwagę bądź przeciętnych przewidywanych wpłat wierzycieli, bądź też przewidywanych wypłat z banku;

- dążenie do zabezpieczenia środków dla przewidywanego strumienia wypłat w prze­widywanym czasie za pomocą wszystkich dostępnych przedsięwzięć. Będą to przede wszystkim wpłaty, które w tym czasie następują, ale także możliwości innego zdobycia środków płatniczych (np. odstąpienie pożyczki innemu pożyczkodawcy).

Złota reguła bankowa

Została przedstawiona w pracy Otto Hubnera'. Tezy, które głosił były następujące: "Kredyt, jakiego może udzielić bank bez wpadnięcia w niebezpieczeństwo, że nie będzie mógł wypełnić swoich zobowiązań, musi nie tylko pod względem kwoty, ale także jakości odpowiadać kredytowi, który został udzielony", l dalej: "Pieniądze zdeponowane na 3 miesiące nie mogą być udziela­ne bez ryzyka na 6 miesięcy". Hubner sformułował także następujące zalecenie dla kierownictwa banku: "Z pieniędzmi, które w każdym momencie mogą być zażąda­ne do zwrotu, można dokonywać tylko takich operacji, z których można te pienią­dze również w każdej chwili wycofać".

"Złotą regułę bankową" można, zatem sformułować następująco: terminowi płatności pasywów powinny odpowiadać odpowiednie kwoty i terminy akty­wów. Reguła ta wymaga, żeby działalność aktywna i pasywna banku była zgodna, co do kwot i terminów. W ten sposób zostaje wyłączona możliwość dokonywania transformacji terminowej.

"Złotą regułę bankową" należy ocenić krytycznie, gdyż:

- nie uwzględnia istniejącej w rzeczywistości cichej, bezumownej prolongaty wkładów, wychodząc z założenia, że wszystkie uzgodnione terminy będą się zgadzać z rzeczywistymi;

- nie bierze pod uwagę nowych wpłat depozytów, uznaje bowiem, że jedynym źródłem spłat są spłacane kredyty, a także własne środki;

- nie bierze pod uwagę możliwości otrzymania środków na rynku pieniężnym (pie­niądz dzienny, tygodniowy itp.);

- jeżeli nawet bank zrezygnuje z transformacji środków (zgodnie ze "złotą regu­łą"), to i tak nie jest bezpieczny, gdyż istnieje ryzyko niespłacenia kredytów w terminie.

Bilans banku komercyjnego przy zastosowaniu "złotej reguły bankowej"

Aktywa    Pasywa

Środki płatnicze (gotówka) Wkłady a vstia Kredyty na l miesiąc Wkłady na l miesiąc Kredyty na 3 miesiące itd. Wkłady na 3 miesiące itd. Inwestycje długoterminowe Kapitał własny

Reguła "osadu we wkładach"

Sformułowana została przez Adolfa Wagnera. Reguła "osadu we wkładach" uwzględnia istnienie możliwości prolongaty wkładów na rachunkach, a także nowych wkładów, które zastępują dotych­czasowe. Stwarza to podstawę do transformacji terminów w banku, co oznacza, że część wszystkich wkładów bankowych (saldo wypłat i wpłat) może zostać wy­korzystana "ponad terminy wkładów" w operacjach aktywnych. Te operacje po­winny jednak być krótkoterminowe, żeby zabezpieczyć się przed niespodziewaną paniką.

Realizowanie tej reguły przez bank stwarza pewne trudności

- ustalenie wahań w zakresie wykorzystania środków w ciągu dłuższego okresu (np. roku) wykazuje bardzo duże zmiany (np. w terminach płacenia podatków), a to oznacza konieczność posiadania odpowiednich rezerw na dany termin);

- mogą zaistnieć nieprzewidziane płatności, co także oznacza konieczność utrzy­mania określonej rezerwy;

- istnieje konieczność bardziej dokładnego planowania wpłat i wypłat poszcze­gólnych klientów według określonych rodzajów tych wkładów, a także zacho­wania klientów muszą być stale.

Mimo trudności określenia wielkości "osadu we wkładach" (sięga on w wielu bankach 90% wkładów), reguła ta uzasadnia możliwość dokonywania transforma­cji terminowej w operacjach bankowych.

Bilans banku komercyjnego przy zastosowaniu reguły "osadu we wkładach"

Aktywa Pasywa

Środki płatnicze    Wkłady zmienne powyżej "osadu" Kredyty krótkoterminowe Wkłady stale ("osad") Inwestycje długoterminowe Kapitał własny

Reguła przesunięć

W uzupełnieniu poprzednich dwóch reguł zwrócono uwagę na możliwość wykorzy­stania dla zapewnienia płynności banku także np. tych aktywów, których termin li­kwidacji jeszcze nie nastąpił, jak zobowiązania wekslowe, które jeszcze nie są wy­magalne. Na podstawie tej tezy ekonomiści angielscy sformułowali kolejną regułę, określaną jako regułę przesunięć, Brzmi ona następująco:

Aktywna polityka inwestowania prowadzona przez bank powinna być tak zorganizowana, żeby w przypadku powstania wyraźnego napięcia w zakresie

płynności likwidacja aktywów przed ich umownie przewidzianym terminem płatności mogła nastąpić bez większych strat.

Rozszerzenie źródeł pokrycia ewentualnych trudności płatniczych banku wy­maga określenia możliwości i warunków refinansowania aktywów banku. Należy tutaj brać pod uwagę następujące czynniki:

- ocenę solidności aktywów z punktu widzenia możliwości ich refinansowania, a to wiąże się z wymaganiami, jakie stawiają jednostki refinansujące swoim klientom;

- kwotę osiągniętą dzięki likwidacji aktywów bankowych, która będzie zależała od zmian, jakie zajdą w zakresie rynkowej stopy procentowej dla należności o równej solidności;

- koszty związane z transakcją likwidacji aktywów, wynikające także z czasu, w jakim te transakcje następują;

- ocenę elastyczności zbytu aktywów, tj. porównanie kosztów koniecznego zby­tu aktywów do ich wartości. Wysoka elastyczność oznacza, że cena rynkowa dla odnośnego likwidowanego aktywu tylko niewiele się zmienia przy sprzedaży (dotyczy to wyłącznie weksli skarbowych). Natomiast przy akcjach przedsię­biorstw dla elastyczność może być znacznie mniejsza;

- wpływy z tytułu likwidacji aktywów, które będą zależeć także od zmiany kursu walutowego, jeżeli odstąpiony aktyw występuje w obcej walucie. Biorąc pod uwagę przedstawione warunki likwidacji aktywów, bank musi doko­nywać odpowiedniego wyboru nie tylko z punktu widzenia wielkości otrzymanych środków płatniczych, ale i kosztów tej transakcji.

Bilans banku komercyjnego przy zastosowaniu "reguły przesunięć"

Aktywa    Pasywa

Środki płatnicze    Wkłady powyżej "osadu"

Kredyty krótkoterminowe Część stała wkładów ("osad") (do likwidacji bez straty)

Inwestycje długoterminowe    Kapitał własny (nie do likwidacji)

Reguła "maksymalnego obciążenia"

Reguła "maksymalnego obciążenia" z jednej strony uwzględnia terminy płatności pasywów, (czyli maksymalne obciążenie), z drugiej jednak - zwraca znacznie mniejszą uwagę na terminy płatności aktywów, eksponując możliwości ich odstąpienia przed tym terminem. Zwolennik tej tezy, W. Stutzel, sformułował ją następująco: "Suma strat, która musi być wzięta pod uwagę przy tego rodzaju przedwczesnym odstępowaniu określonych aktywów nie może być większa niż kapitał własny".

Oznacza to, że terminowa spłata wszystkich zobowiązań powinna być zabezpieczona całym kapitałem banku. Z tego z kolei wynika, że:

Cała wartość likwidowanych aktywów musi być równa lub większa od sumy wymagalnych zobowiązań;

Strata poniesiona w związku z koniecznością likwidacji aktywów (spadek cen poniżej wartości nominalnej- disagio) musi być równa lub mniejsza od funduszy własnych banku;

Należy sporządzać specjalny bilans dla ochrony depozytariusza (tzw. Bilans depozytowy), który by kontrolował i określał, jak bank jest przygotowany na wypadek paniki wśród klientów.

Bilans banku komercyjnego przy zastosowaniu "reguły maksymalnego obciążenia"

Aktywa    Pasywa

Kwota otrzymana dzięki likwidacji Kwota natychmiast płatnych

natychmiast zbywalnych zobowiązań

aktywów (bez strat)

Kwota otrzymana dzięki likwidacji Kwota zobowiązań o późniejszym

pozostałych aktywów terminie płatności

pomniejszona o straty

Suma straty Kapitał własny (netto)

Podsumowanie

Na podstawie przedstawionych czterech reguł zabezpieczania płynności banku można dokonać pewnych uogólnień:

Po pierwsze płynność banku nie może być zapewniona dzięki formalnej zgod­ności terminów wymagalności pasywów i aktywów ("złota reguła bankowa"), tak­że rozszerzonej o propozycję reguły "osadu". Wynika to z niemożliwości uwzględ­nienia przy stosowaniu tych reguł wszystkich możliwych strumieni pieniężnych. Reguły te stanowią jednak pewien punkt odniesienia, który każdy bank powinien brać pod uwagę przy podejmowaniu decyzji, a także mogą służyć jako kryterium przy ocenie działalności danego banku.

Po drugie podstawowym warunkiem utrzymania płynności banku jest jego zdol­ność do zgromadzenia w każdej chwili dostatecznej ilości środków pieniężnych potrzebnych do wypłaty w przypadku paniki wśród deponentów. Zależy to od oce­ny tych aktywów przez ich potencjalnych nabywców ("reguła przesunięć").

Po trzecie zabezpieczenie płynności banku w przyszłości wymaga planowego zestawienia wypłat i wpłat w określonym czasie. Konieczne jest tu uwzględnienie wszystkich czynności bankowych. Tylko poprzez uzgodnienie wszystkich tych ele­mentów, w tym wielkości kapitału własnego, można zapewnić przyszłą płynność banku.

Po czwarte integracja wszystkich elementów wpływających na przyszłą płyn­ność banku wymaga budowy odpowiedniego modelu, który byłby próbą optymali­zacji dążenia banku do maksymalizacji zysku z koniecznością utrzymania jak naj­większej płynności.

Po piąte przedstawione reguły nie dają jednoznacznej recepty na utrzymanie płynności banku. Pokazują one jednak złożoność zjawiska i mogą służyć do oceny działalności banku, a także skuteczności przepisów wprowadzonych przez nadzór bankowy.