BOHATER TRAGICZNY W
ANTYKU, ROMANTYŹMIE I LITERATURZE WSPÓŁCZESNEJ.
Pojęcie
tragizmu wywodzi się z tragedii greckiej, postacie tragiczne to osoby
nieprzeciętne, które stoją w obliczu nierozwiązalnego konfliktu.
Bohater ma do wyboru pewne drogi postępowania, z których każda niesie
ze sobą inne nieszczęścia. Postać tragiczna świadomie
lub nieświadomie sprowadza na siebie zgubę i niezależnie od
siły charakteru, niezwykłości czynu i szlachetności
intencji, staje się zarazem ofiarą i winowajcą. Jedna z postaci
literackich zostaje postawiona w sytuacji wyboru jest "Antygona",
tytułowa bohaterka dramatu Sofoklesa. Antygona to młoda dziewczyna
poczęta 14414q162o z kazirodczego związku Edypa z własną matką,
świadoma ciążącej nad rodem Labdaików klątwy bogów.
Wybór przed jakim postawił ją los jest zwierciadłem tragicznego
losu rodziny. Antygona znajduje się w niezmiernie tragicznej sytuacji. Oto
w pojedynku giną jej dwaj bracia Eteokles i Polinejek. Kreon nakazał
pogrzebać z honorami Eteoklesa, który zginął w obronie ojczyzny,
zaś ciało zdrajcy Polineika pozostawić nie pochowane na
pastwę dzikim zwierzętom. Dziewczyna postanawia pochować brata.
W imię praw boskich i miłości siostrzanej łamie zakaz
Kreona, przez co skazuje się na śmierć. Gdyby zdecydowała
się postąpić zgodnie z rozkazem Kreona uniknęła by
śmierci, ale sprzeciw wobec boskiego prawa sprowadził na nią
wyrzuty sumienia i świadomość moralnej winy. Postępowanie
zgodnie z własnymi przekonaniami sprowadziło na nią
śmierć na którą była przygotowana, a nawet zdecydowana. Z
zaskakującą determinacją dążyła do celu. Jej
działaniem kierowała jakaś niezwykła siła,
niezrozumiała dla nas - śmiertelników. Antygona kierując
się własnym sumieniem przepełniona bólem po stracie
najbliższych odnosi moralne zwycięstwo nad Kreonem. Czytelnik w
podświadomy sposób przeczuwa tragiczny koniec dążeń
Antygony. Dostrzega konflikt pomiędzy szlachetnymi ideałami, a
nieuchronnością katastrofy. Nieustępliwość Kreona to
tylko pośrednia przyczyna tragedii bohaterki. Drugim równie istotnym
czynnikiem jest fatum ciążące nad bohaterką jako
członkinią rodu Lobonitów. Postępowanie Edypa doprowadziło
do tragicznego losu jego dzieci, dwóch synów i córki. Przeznaczenie
okazało się nieuchronne i to ono dyktowało bieg wydarzeń.
Antygona czuła je i była z nimi w zgodzie:
"Nieszczęśni moi rodzice klątwa brzemienna dziś do
was". Czuła, że postępuje słusznie i że nie
może wpłynąć na swój los. Jej heroiczna postawa i
niezłomność wzbudza podziw i uznanie czytelnika, gdyż
niewielu ludzi potrafi wyrzec się życia ziemskiego i korzystania z
przyjemności na rzecz słuchania własnego sumienia. Antygona jako
postać tragiczna wzbudza nasze współczucie, gdyż dostrzegamy
słuszność jej argumentów. Kierowała się głosem
sumienia i serca, a nie prawami ustanowionymi przez państwo. Ale jakiego
wyboru by niedokonała i tak poniosła by klęskę moralną
i fizyczną. Nie mogła wybrać trzeciej drogi, którą by
mogła uciec. Bohaterowie tragiczni
występują nie tylko w literaturze antycznej. Pojęcie tragizmu
charakteryzuje również pokolenie romantyków i ludzi współczesnych.
Tragizm postaci romantycznej wynika z samej koncepcji jednostki jako wybitnej
indywidualności. Między taką jednostką a otoczeniem
musiał w nieuchronny sposób powstać konflikt. Romantyczny bohater
poświęcał się całkowicie przyjętej idei i misji i
gotów był nią potwierdzić własnym życiem. Między
ideałami a praktyką życiową, niezależnością
jednostki a koniecznością pełnienia służby narodowej
istniały ciągle przeciwieństwa. Dlatego bohater romantyczny
był zazwyczaj kreacją wewnętrznie rozdartą, skazaną na
dokonanie wyborów i w konsekwencji na przegraną. Bohaterem tragicznym o
nieszczęśliwej duszy i rozdartym sumieniu Konrad Wallenrod -
tytułowa postać poematu A. Mickiewicza - największego narodowego
poety, którego działalność przekroczyła granice
własnego narodu i stała się własnością całej
ludzkości. W obrazie Mickiewicza Konrad Wallenrod jest Litwinem, jako
dziecko został porwany z bogatego dworu litewskiego i wychowany w zakonie
krzyżackim. Dziecku nadali imię i nazwisko Walter Alf, młody
chłopiec stał się ulubieńcem mistrza Winrycha. W zamku
krzyżackim znajdował się też litewski Wajdelota od którego
dowiaduje się o swoim prawdziwym pochodzeniu. Jest posłuszny swoim
przełożonym, ale w sercu buduje się zupełnie inna
ideologia, chce pomóc swojej ojczyźnie. W walce wraz z Halbanem daje
się wziąć do niewoli. Książe Kiejstut uwierzył
jego historii i wziął go do swojego zamku. Walter Alf wiernie
służył nowej ojczyźnie, poślubił córkę
Kiejstuta Aldonę. W obliczu trudnej sytuacji Walter podejmuje trudną
decyzję. Udaje się do Palestyny, zostaje giermkiem Konrada
Wallenroda, a gdy ten ginie, Walter podszywa się pod jego imię i
wstępuje do zakonu krzyżackiego. Zostaje Wielkim mistrzem i czyni
wszystko, by zdobyć wpływy i władzę w zakonie. Cel patriotyczny
przygotowuje zatem w sposób przewrotny, okłamując Niemców,
poznając metody ich walki, wyrzekając się własnej
osobowości i języka. W decydującej bitwie zakon za sprawą
Konrada ponosi klęskę, lecz bohater musi ponieść karę
za zdradę zakonu. Unika kary zakonu, popełniając samobójstwo.
Konrad Wallenrod jest w pełni postacią tragiczną. Bohater
poświęca szczęście osobiste dla uratowania ojczyzny, a
będąc u celu swojej drogi musi popełnić samobójstwo.
Najistotniejszym jednak źródłem tragizmu jest konieczność
wstąpienia na drogę podstępu i zdrady. Konrad musiał
postępować wbrew zasadom etycznym postawiony był w sytuacji
wyboru między zdradą ojczyzny, a zdradą sumienia i stąd
zrodził się u niego głęboki konflikt wewnętrzny. Nie mniej tragiczny niż bohater antyczny
czy romantyczny jest bohater współczesny. Przeżywa on kryzys, czuje
się zagubiony w otaczającym go świecie. Jego los jest
zdeterminowany przez wydarzenia historyczne II wojny światowej,
dręczą go niepokoje i rozterki. Takim bohaterem, cierpiącym na
dezintegrację osobowości jest bohater "Kartoteki"
Różewicza. Bohater "Kartoteki" nie jest bliżej
określony, ma wiele imion, nie ma dokładnie określonego wieku,
zajęcia, wyglądu, jest jednym z wielu, wyraża naród,
społeczeństwo , zbiorowość. Jest on wyrazicielem pokolenia
kolumbów, bezsilny, apolityczny, nękany obsesja wojny. Cierpi na brak
świadomości, próbuje odnaleźć siebie, określić
własną tożsamość. W tym celu prowadzi
konfrontację własnych sądów z zasadami innych osób. Jednak nic
mu to nie daje, osoby z którymi rozmawia różnie go nazywają i
postrzegają go takim, jakim był w momencie, gdy go poznali, jakim
był w przeszłości. Dla ojca wciąż jest siedmioletnim
chłopcem, dla nauczyciela uczniem. Bohater jest wyizolowany i czuje
się niezrozumiany przez starszych, których kształtował
świat przed kataklizmem, jakim była wojna, i przez młodych,
którzy tego nie przeżyli, nie widzieli. Bohater "Kartoteki" jest
dotknięty klęską bierności. Przez większość
dramatu leży na łóżku. Bierność ta to nie lenistwo ani
niechęć do angażowania się w cokolwiek, to paraliż
osobowości. Bohater ma świadomość utraty
człowieczeństwa, ideałów i namiętności.
Niewątpliwie jest to bohater tragiczny, a jego tragizm wynika z poczucia
własnej dezintegracji i niemożności porozumienia się z
innymi ludźmi, którzy znajdują się obok niego. Żyje
własnymi wspomnieniami i cierpieniami. Jak widzimy literatura
współczesna prezentuje inny typ bohatera tragicznego. We wcześniej
opisywanych epokach tragizm bohatera wynikał z konieczności wyboru
jednej z dwóch dróg postępowania w dążeniu do celu. Natomiast
bohater współczesny nie działa, jest bierny, samotny, nie wie jaki ma
cel w życiu, cierpi na dezintegrację osobowości i to jest
istotą tragizmu.