Migracje do Włoch z państw Europy Środkowo - Wschodniej

Migracje do Włoch z państw Europy Środkowo - Wschodniej

Kształtowanie się migracji we Włoszech

Od okresu powojennego migracje wewnętrzne w Europie rozwinęły się zgodnie z rytmami charakterystycznymi w ostatnich dziesięcioleciach według, różnych scenariuszy. Były określane zarówno z punktu widzenia demograficzno - ekonomicznego, jak i przez polityki stosowane przez państwa przyjmujące migrantów[1].

Analiza tych migracji może rozwijać się według kryterium czasowego i przy uwzględnieniu obszarów, które zostały najbardziej dotknięte przez ten fenomen. W analizie wielkości migracji konieczne jest wzięcie po uwagę migracji wewnętrznych, które doprowadziły do stworzenia wspólnot migrantów bardziej lub mniej zintegrowanych w krajach, w których się osiedlili. Struktura geograficzna takich wspólnot, sektory aktywności, w których działają, polityki rządów odchodzące od modelu pracownika - gościa, a zmierzające ku integracji - są to wszystkie aspekty tego fenomenu. Istnieją pewne problemy o charakterze meteodologicznym: o migracjach wewnętrznych mówi się też, aby odróżnić ruchy obywateli z krajów aktualnie należących do Unii Europejskiej od ruchów obywateli z krajów trzecich. W epoce takich migracji natomiast ruchy w kierunku krajów europejskich lub w kierunku innych kontynentów pozostają wszystkie pod tą samą nazwą migracji międzynarodowych. Pokazuje to zmianę w widzeniu przestrzeni europejskiej .

Europa w XIX wieku oraz pierwszych czterdziestu latach wieku XX była przekraczana przez złożone ruchy migracyjne międzynarodowe i transoceaniczne, często stające się migracjami z przyczyn ekonomicznych: biedacy z całego kontynentu szukali szczęścia w miejscach odległych, oferując się jako siła robocza i przyczyniając się do rozwoju ekonomicznego krajów, w których osiedlali się. Szacuje się, iż ponad 50 milionów Europejczyków opuściło swoje kraje pochodzenia, emigrując do Ameryki oraz Australii i Oceanii. Wśród krajów emigracyjnych w Europie czołowe miejsce zajmowały Włochy. Decydowało o tym stosunkowo późne uprzemysłowienie tego kraju, ograniczone możliwości rozwoju rolnictwa w większej jego części, wysoki przyrost naturalny, a także nierównomierny rozwój poszczególnych regionów kraju z wyraźnym zacofaniem części południowej. W okresie 1876 - 1931 wyemigrowało z Włoch 939f518j do krajów pozaeuropejskich 9,3 mln ludzi, z czego 2/3 z południowych regionów kraju. Głównymi krajami docelowymi były w tym czasie: Stany Zjednoczone (5,1 mln), Argentyna (2,4 mln) i Brazylia (1,3 mln). Największe rozmiary miała emigracja w latach 1905 - 1914, gdy przeciętna roczna wyjazdów zamorskich przekraczała 350 tysięcy osób .

Emigracja włoska była w dużym stopniu emigracją ludzi biednych. Znacznej części emigrantów dostarczały Sycylia, Kalabria, Apulia i inne regiony południowych Włoch. W krajach imigracji Włosi angażowali się - obok działalności usługowej - zwłaszcza w pewnych tradycyjnych zawodach w budownictwie (roboty ziemne, murarskie, kamieniarskie). Migracja Włochów wywarła znaczny wpływ na strukturę etniczną ludności Argentyny, a także niektórych rejonów Brazylii .

Poza emigracją zamorską istniała już od połowy XIX wieku emigracja okresowa Włochów do bogatych krajów europejskich, przede wszystkim Francji i Szwajcarii, a także Niemiec, Belgii i Luksemburga. Migracje te osiągnęły szczyt przed I wojną światową; w dziesięcioleciu 1905 - 1914 wyemigrowało z Włoch 939f518j 6,6 mln ludzi, z czego 2,6 mln do krajów europejskich. Podczas kryzysu lat trzydziestych i w okresie II wojny światowej nastąpił spadek emigracji we Włoszech W wyniku II wojny światowej napływy migracyjne zmieniły się gwałtownie i do Europy zaczęła napływać siła robocza. Była to faza odbudowania powojennego i wzrostu strukturalnego gospodarek europejskich. Europa odbudowywała się z gruzów i w okresie tym doświadczyła wielkiego rozwoju ekonomicznego. Do krajów takich jak Wielka Brytania czy Szwajcaria przybywało wielu imigrantów z Hiszpanii, Grecji, Irlandii, Portugalii czy byłej Jugosławii, jednak najwięcej imigrantów do krajów EWG przybyło z Włoch 939f518j , gdzie nastąpiło wzmożenie migracji ze względu na istniejące dysproporcje w rozwoju gospodarczym. W latach sześćdziesiątych XX wieku przeciętnie z kraju tego emigrowało około 189.000 robotników włoskich, w kolejnych latach zaś aż do wybuchu kryzysu energetycznego około 145.000 osób. Emigrowali oni głównie do Szwajcarii, Francji i Belgii. Jednocześnie już od końca lat pięćdziesiątych coraz częściej udawali się do RFN, podczas gdy ich napływ do Francji malał. W 1960 roku do RFN przybyło 141.000 robotników, zaś do Francji jedynie 20.000 pracowników[5].

Z początkiem lat sześćdziesiątych do Europy zaczęli przybywać migranci pochodzący z innych kontynentów. Do Francji napłynęło wielu obywateli z krajów Magrebu, do Niemiec Turków, a do Wielkiej Brytanii Karaibczyków oraz Hindusów. We Włoszech owa dynamika ruchów z regionów słabo rozwiniętych do regionów uprzemysłowionych przejawiała się w migracjach wielkich mas ludności z Południa do pracy w fabrykach na Północy kraju[6].

Etap rozwoju i zapotrzebowania na siłę roboczą przez kraje bogate zakończył się w latach siedemdziesiątych z początkiem wielkiego światowego kryzysu energetycznego rozpoczętego przez ciągły wzrost cen benzyny. W latach 1973 - 1982 dynamika napływów migracyjnych przybrała nowe wymiary. Z powodów demograficznych, ekonomicznych oraz politycznych istniał coraz większy nacisk na emigrację z krajów rozwijających się i Europy Wschodniej[7]. Kryzys naftowy oraz napięcia społeczne z powodu obecności migrantów spowodowały, że uprzemysłowione kraje Europy Zachodniej zaczęły stosować bardziej restrykcyjne polityki. Rządy tych państw zdecydowały się zablokować napływ pracowników ze wschodu, osiągając trudniejszy dostęp przez siłę roboczą oraz wysuwając programy zachęt finansowych, aby nakłonić do repatriacji. W ten sposób napływ pracowników do bogatych krajów zachodnioeuropejskich był mniejszy. Jednocześnie od połowy lat siedemdziesiątych niektóre kraje śródziemnomorskie takie jak Włochy, Hiszpania, Portugalia i Grecja, z których obywatele do tej pory emigrowali, aby szukać pracy za granicą, teraz zaczęły stawać się ośrodkami imigracji, zważywszy na zwiększony rozwój i obniżenie wskaźnika urodzeń .

We Włoszech w 1973 roku po raz pierwszy liczba powracających do kraju przewyższała liczbę wyjeżdżających. Zaczęli przybywać też pierwsi migranci. Byli to przede wszystkim migranci, którzy z powodu zaostrzonej polityki nie mogli dostać się do bogatych krajów europejskich. Ustawodawstwo w zakresie imigracji praktycznie nie istniało wtedy. W tym okresie opinia publiczna nawet nie przypuszczała, że wkrótce Włochy staną się ośrodkiem imigracji. W 1969 roku przebywało w kraju 131.000 obcokrajowców, zaś w 1980 roku już 240.000, przy czym liczba ta była prawdopodobnie zaniżona. Ponadto 165.000 osób z tej liczby podało jako motyw pobytu pracę lub naukę. Z krajów europejskich do Włoch przybyło około 147.000 osób. Byli to przybysze z Grecji, Hiszpanii oraz imigranci z byłej Jugosławii . Wśród imigrantów był duży odsetek kobiet, które znajdowały prace jako pomoce domowe - w sektorze, w którym zapotrzebowanie na tego typu pracę ze strony włoskich rodzin było bardzo duże .

Na początku lat osiemdziesiątych wystąpił kryzys w krajach trzecich, przejawiający się nadmiernym wzrostem demograficznym. W państwach tych występował nadmierny niekontrolowany rozwój demograficzny, który spowodował iż warunki życiowe mieszkańców znacznie pogorszyły się, powiększając przepaść oddzielającą ich od krajów bogatych. Rozprawiało się ponadto o tendencjach, które przybrały w dużej mierze dowolny charakter, w których mieszały się migracje dobrowolne oraz wymuszone wojnami, rewolucjami i prześladowaniami. W tych warunkach, emigracja była nie tylko poszukiwaniem nowych możliwości pracy. Nowe fale migracji podobne były do ucieczek dla przeżycia. Kraje takie jak Senegal, Nigeria, Maroko, Tunezja, Filipiny były jednymi z tych najbardziej biednych o największej liczbie emigrantów.

We Włoszech zaczęto dostrzegać problem imigracji, co skłoniło do pierwszych poszukiwań nad uregulowaniem pozycji pobytu obcokrajowców. Jednym z instrumentów prawa była ustawa nr 943 z 1986 roku, która dawała możliwość zalegalizowania pobytu obcokrajowcom przebywającym w państwie nielegalnie . Lokalne przedsiębiorstwa zaczęły wspierać organizacje charytatywne, katolickie oraz laickie, by zaoferować zagranicznym pracownikom usługi takie jak: zakwaterowanie, pomoc socjalna, kursy języka włoskiego. Wśród obcokrajowców przeważała w tym okresie ludność pochodzenia azjatyckiego, amerykańskiego, Brazylijczycy, Chilijczycy i Argentyńczycy. Lata osiemdziesiąte przyniosły napływ emigrantów z krajów afrykańskich, a szczególnie Maroka, Tunezji i Senegalu. W 1986 roku liczba Afrykanów wynosiła 91.466 osób i dorównywała prawie liczbie Azjatów (95.309 osób). Najwięcej jednak w tym czasie było obywateli Stanów Zjednoczonych (108.725 osób). Liczba ich była zaniżona. Wielu z nich przebywało w kraju bez żadnej istotnej potrzeby .

W 1988 roku we Włoszech przebywało już 645 000 cudzoziemców. Ich liczba spadła do 490 000 w 1989 roku, kiedy to Ministerstwo Spraw Wewnętrznych zastosowało odpowiednie środki pozwalające na eliminację z archiwum pozwoleń na pobyt już wygasły oraz duplikatów. W 1990 roku zanotowano kolejny wzrost imigrantów aż do 781 000 osób. Powodem tego były tzw. sanatoria, czyli możliwość legalizacji pobytu, które zostały zawarte w kolejnej ustawie nr 39 z 1990 roku. Dzięki ustawie tej został zalegalizowany pobyt aż 235 000 nowo przybyłym imigrantom .

W końcu lat osiemdziesiątych oraz w ciągu lat dziewięćdziesiątych rozwinął się nowy rodzaj migracji. Do Europy Zachodniej zaczęli przybywać migranci pochodzący z Europy Środkowej i Wschodniej. Po upadku muru berlińskiego w 1989 roku migracje Wschód - Zachód stały się masowe. We Włoszech liczba legalnych imigrantów zwiększyła się trzykrotnie, chociaż wciąż była relatywnie niska. Podczas legalizacji pobytu przeprowadzonej w 1990 roku liczba zalegalizowanych cudzoziemców z Europy Wschodniej przekroczyła próg 66% wszystkich zalegalizowanych obcokrajowców. Stanowili oni 9,3% wszystkich imigrantów. W 1991 roku zaś w kraju przebywało już ponad 648.935 imigrantów[14]. W ciągu lat dziewięćdziesiątych napływ obywateli z państw Europy Środkowo - Wschodniej wzrósł sześciokrotnie z 43 000 w 1990 roku do 250 000 w roku 1996 . Jednocześnie Europa Środkowa stała się obszarem atrakcyjnym dla nowych napływów migracyjnych ze względu na usunięcie barier między Europą Środkową a Zachodnią. Ułatwiło to przemieszczanie się na Zachód. Tak zwana migracja tranzytowa była głównym objawem tego fenomenu, ale na Wschód przybywała też kadra z Zachodu, posiadająca wysokie kwalifikacje.

Obecnie, według ostatnich wyliczeń, w krajach Unii Europejskiej mieszka ponad osiemnaście milionów obcokrajowców, co stanowi 5% całej populacji. Największą liczbę imigrantów mają Luksemburg i Austria, podczas gdy Niemcy mają największą liczbę obywateli imigrantów. Zaraz potem jest Francja oraz Wielka Brytania. Włochy w 1997 roku liczyły ponad 1, 3 miliona obcokrajowców, w roku 2001 liczba ta wzrosła do 1,6 mln, co stanowi 2,8% ogółu społeczeństwa[16]. Najwięcej we Włoszech przebywa Albańczyków, obywateli byłej Jugosławii oraz Turcji. W ostatnich latach kwestia napływu obcokrajowców do Włoch stała się szczególnie wrażliwa ze względu na duży napływ siły roboczej a także na znaczny wzrost liczby nielegalnych imigrantów w ostatnich latach .

Rozmiar i natężenie migracji we Włoszech

Włochy przekształciły się z kraju emigracji w kraj imigracji w 1981 roku, kiedy to uzyskały saldo migracyjne dodatnie. Pierwsze przyjazdy do tego państwa rozpoczęły się jednak już w latach osiemdziesiątych i dotyczyły one przede wszystkim Tunezyjczyków, którzy znajdowali pracę na Sycylii. W tym czasie zaczęły się też przyjazdy migrantów z Europy Wschodniej. Byli to głównie Polacy i pracownicy z byłej Jugosławii. Migracje na szeroką skalę rozwinęły się po roku 1989. Od 1991 roku zaczęli przyjeżdżać masowo Albańczycy. W 1996 roku było ich już 63 967 osób. Na drugim miejscu plasowali się cudzoziemcy z byłej Jugosławii (44 259 osób), Rumuni (31 673 osób), Polacy ( 27 375 osób) i Macedończycy (16 419 osób). Umiarkowany napływ imigrantów zaznaczył się też z Węgier i Bułgarii. Liczba obcokrajowców, którzy przybyli z tych krajów wynosiła wtedy w granicach 10 - 15 000 osób . W 1997 roku narodowościami najliczniej przebywającymi we Włoszech byli cudzoziemcy z byłej Jugosławii (74 761 osób), Albańczycy (66 608 osób), Rumuni (26 894 osób) i Polacy (23 163 osób) .

W latach 1999 - 2000 wzrost liczby mieszkańców nastąpił o 138.000 osób. Bazując na tych danych coroczny wzrost już od pięciu lat wynosi w przybliżeniu około 100.000 osób rocznie. Według szacunków Dossier nowe przyjazdy do Włoch w celu osiedlenia się na stałe w 2000 roku wyniosły około 135.000 osób. Połowa z tego dotyczyła łączenia rodzin .

Pod koniec grudnia 2000 roku na terytorium Włoch zamieszkiwało już 1.338.153 obcokrajowców, z czego 752.424 osób to byli mężczyźni. Stanowili oni 54,2% wszystkich obcokrajowców. Cudzoziemców pochodzących z krajów należących do Unii Europejskiej było 151.798 (stanowili oni 10,9% wszystkich obcokrajowców, czyli o 1% mniej w stosunku do poprzedniego roku). Koncentrowali się głównie w dwóch regionach: Molise oraz Umbrii, a także w 25 prowincjach. Imigranci pochodzący z krajów nie należących do Unii Europejskiej w ponad 90 % zajmowali Pólnocny Wschód oraz Wyspy[21]. Uwzględniając cudzoziemców starających się o uregulowanie swojego pobytu oraz ich dzieci, w 2001 roku liczbę obcokrajowców szacowano na około 1.687.000 osób. Stanowili oni około 2,5% całego społeczeństwa, podczas gdy średnia europejska stanowi 5% .

W 2002 roku liczbę wszystkich imigrantów oszacowano na 1 595 000 osób. Najnowsze dane z początku 2003 roku, dostarczone przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, donoszą o wzroście liczby cudzoziemców o 800 000 osób w porównaniu do roku 2002.

Na podstawie danych Centro Elaborazioni Dati del Ministero dell'Interno możemy dojść do wniosku, iż Włochy stały się w ostatnich latach krajem imigracji, czwartym pod względem liczby obcokrajowców w Unii Europejskiej. Kraj ten wyprzedzany jest przez Niemcy, Francję oraz Wielką Brytanię. Jest natomiast na pierwszym miejscu pod względem różnorodnego pochodzenia imigrantów. Charakterystyczną cechą włoskich migracji jest tzw. policentralizm etniczny, inaczej mówiąc migracje rozproszone. Oznacza to, iż na terenie Włoch przebywają cudzoziemcy, którzy pochodzą z czternastu krajów różnych od siebie pod względem religii oraz kultury. Rozkład migrantów ze względu na pochodzenie wygląda następująco: 40% Europejczyków, 30% Afrykanów, 20% Azjatów oraz 10% Amerykanów.

Tabela 3. Kraje europejskie o największej liczbie imigrantów we Włoszech w dniu 31.12.2002 roku

Źródło: ISMU. Centro di documentazione, www.ismu.org

Biorąc pod uwagę imigrantów pochodzących tylko z Europy, można zauważyć, iż w ostatnich latach migranci z krajów Europy Środkowo - Wschodniej są najliczniejszą grupą, która przyjeżdża do Włoch. Stanowią oni prawie 28,9% cudzoziemców. Rośnie też liczba migrantów pochodzących z krajów bałkańskich. We Włoszech najwięcej jest Albańczyków. W roku 2002 liczba ich wynosiła 168 963 osób, o 248 43 więcej w porównaniu z rokiem ubiegłym. Albańczycy stanowią 11,2% wszystkich cudzoziemców. Na drugim miejscu znajduje się Rumunia. Liczba obywateli tego kraju przybyła do Włoch w 2002 roku wyniosła 95 834 osób. Trzecie miejsce zajmuje była Jugosławia (39 799 cudzoziemców). Ponad 35.000 obcokrajowców pochodzi z Polski, zaś ponad 26.000 z Macedonii. Wzrosła również liczba imigrantów pochodzących z Europy Wschodniej. W 2002 roku zanotowano 14 035 cudzoziemców z Ukrainy ( ilość obywateli tego kraju wzrosła w porównaniu z rokiem ubiegłym o 3266 osób) oraz 12 735 obywateli Rosji .

Z krajów należących do Unii Europejskiej najwięcej obcokrajowców przebywających na terenie Włoch pochodzi z Niemiec (37 667) oraz Francji (26 846).

Tabela 4. Średnia migracji we Włoszech (2000 rok)

Źródło: Dossier Statistico Immigrazione, L'immigrazione in Italia dopo il 2000: il tempo d'integrazione, str. 1.

Roczna średnia przyrostu migrantów waha się w granicach 7 - 13%. Najwięcej cudzoziemców przybywających do Włoch pochodzi z Rumuni oraz Albanii. Roczna średnia migrantów w tych krajach przekracza 20%. Polaków średnio przybywa 13,2%. Najmniejszy jest zaś przyrost migrantów z krajów członkowskich oraz Jugosławii.

Do motywów, jakimi się kierują migranci należą najczęściej: praca, rodzina, motywy humanitarne, studia oraz turystyka.

Tabela 5. Migracje ze względu na przyczyny w latach 2000- 2002

Źródło: ISMU. Centro di documentazione, www.ismu.org

Praca stanowi główną przyczynę przyjazdów do Włoch. Z tego powodu do kraju przyjeżdża około 9 na 10 imigrantów. Motyw ten dotyczy głównie imigrantów spoza Unii Europejskiej. Stanowią oni 3% siły roboczej we Włoszech. W roku 2002 wydano 682 747 pozwoleń na pobyt ze względu na pracę, z czego 420 511 dla pracowników spoza Unii Europejskiej. Liczba ta w porównaniu do ubiegłych lat wzrosła. Najwięcej pozwoleń otrzymali mieszkańcy Albanii (47 035 osób), oraz Rumunii (28 690 osób). Polaków, którzy zdecydowali się podjąć pracę we Włoszech było 10 297 osób. Na drugim miejscu jako motyw pobytu we Włoszech podawana jest rodzina. W 2002 roku powód ten zgłosiło 472 240 cudzoziemców, w tym większość kobiet. Liczba wydanych pozwoleń z przyczyn rodzinnych wciąż wzrasta. W 2000 roku wynosiła ona 354 850 osób, zaś w 2001 roku już 395 865 osób. Motyw nauki dotyczy przede wszystkim ludzi młodych np. studentów. W roku 2002 wydano 43 058 pozwoleń na pobyt uprawniających do podjęcia studiów we Włoszech. Istnieją też przyjazdy do Włoch bez wskazania wyraźnej przyczyny. Do takich należy najczęściej turystyka, leczenie się, praktyki, interesy oraz czasowa opieka. Szacuje się, że w ciągu roku przybywa około 64.000 takich cudzoziemców. Stanowią oni 5% wszystkich imigrantów .

Regiony, w których najczęściej osiedlają się imigranci to przede wszystkim północny zachód (495 674 migrantów w 2002 roku) oraz centrum (429 610 migrantów w 2002 roku). W sumie goszczą one ponad 63% obcokrajowców. Rośnie też znaczenie regionów położonych w północno - wschodniej części kraju, w których w latach 1993 - 2000 liczba cudzoziemców podwoiła się. W 2000 roku wynosiła ona 327 801 imigrantów. W 2001 roku wzrosła do 328 488, zaś w 2002 roku do 393 795 ( o 19,9%) . Z kolei osiedlanie się migrantów na Południu sukcesywnie zmniejsza się. W roku 2001 mieszkało tam 133 263 cudzoziemców. W roku 2002 liczba ta wzrosła jedynie o 1,1%. Najmniej cudzoziemców emigruje na wyspy. Przebywa ich tam jedynie 61 347, co stanowi zaledwie 4% wszystkich imigrantów we Włoszech .

Tabela 6. Obszary migracji we Włoszech w latach 2001 - 2002

Źródło: Ismu. Centro di documentazione, www.ismu.org

Tendencje do osiedlania się w danym regionie uwarunkowane są różnymi czynnikami. Najczęściej są to rodzaj uprzemysłowienia danego regionu, a także rodzaj modelu rozprzestrzeniania się imigrantów. Imigranci najchętniej osiedlają się w północnych i środkowych Włoszech w dużych aglomeracjach miejskich i dobrze rozwiniętym przemysłem. Przeważającym motywem jest dla nich znalezienie pracy. Cudzoziemcy zatrudniani są głównie w przemyśle, budownictwie, transporcie, sprzątaniu, jako pomoc w gospodarstwie domowym, do opieki nad chorymi i starszymi . W północnej części Włoch przeważa liczba imigrantów, którzy posiadają pozwolenia na pobyt, z drugiej strony ze względu na duży obrót pieniędzmi na północy kraju najczęściej spotykane przestępstwa dokonywane przez cudzoziemców to: produkcja i handel narkotykami, oszustwa i kradzieże .

Południe Włoch jest często wybierane przez tych obcokrajowców, którzy starają się o azyl. Dużo cudzoziemców przebywa tam też nielegalnie. Najczęstsze przestępstwa popełniane przez nich to zabójstwa, porwania, kradzieże uliczne, przemyt .

Najwięcej imigrantów znajduje się w Lombardii (23,0%). W Lazio - regionie położonym w środkowej części Włoch - liczba imigrantów w latach 1999 i 2000 wzrosła o 11%. W roku 2002 w regionie tym przebywało łącznie 238 918 cudzoziemców (wzrost o 1,1%). W Toskanii w 1999 roku nastąpił wzrost o 56,6%, ale w 2000 roku liczba obcokrajowców spadła do zaledwie 24,1%. Obecnie przebywa tam 118 458 imigrantów. W stolicy Toskanii Florencji przebywa około 34 000 zagranicznych obywateli. Dodatni przyrost cudzoziemców w granicach 10 - 13% występuje też w regionach takich jak: Veneto, Piemonte, Molise i Emiglia - Romagna. Regionami, w których przyrost cudzoziemców jest relatywnie niski to Valle d'Aosta, Trentino Alto Adige, Sicilia i Sardegna. Spadek cudzoziemców notowany jest zaś w Kampanii (o 7,8%) i Pugli (4,0%) .

Miastami o największych napływach migranckich są Rzym (213 834 osób) oraz Mediolan (170 737 osób). Ponad 40 000 migrantów mieszka w Turynie oraz Bresci. Koło 30 000 przebywa w Bergamo, Weronie, Bolonii, Florencji, Neapolu. Mniej niż 20 000 imigrantów liczą zaś Wenecja, Udine, Genua, Parma, Rawenna, Bari, Katania i Palermo. Najmniej cudzoziemów jest w Terni (5 354 osób), Lodi (5 419 osób), Grosseto (5 185 osób) a także w Pescarze, Chieti , Campobasso, Isernie (869 osób), Ennie (654 osób) i Oristano (612 osób) .

3. Charakterystyka imigrantów we Włoszech

Imigranci we Włoszech postrzegani są przede wszystkim jako siła robocza. W wyobrażeniu wielu Włochów jawią się oni jako osoby biedne i zdesperowane., którzy wykonują proste oraz mało płatne zawody. Kobieta pracuje w rodzinie zajmując się dziećmi lub osobami starszymi lub postrzegana jest jako prostytutka (dotyczy szczególnie kobiet pochodzących z Albanii) . Rzeczywiście praca jest głównym powodem emigracji dla obywateli z Europy Wschodniej. Aktualnie pozwolenia na pobyt stanowią prawie 60% wszystkich pozwoleń wydanych cudzoziemcom. Pracownicy spoza Unii Europejskiej stanowią 3% siły roboczej. Najczęściej zatrudniani są w sektorze usługowym (49%), następnie przemysłowym (36%) oraz rolniczym (15%). W sektorze obejmującym hotele i restauracje, pierwszym pod względem zatrudnień (87 182), pracownicy spoza Unii Europejskiej stanowią 10,5% ogólnej liczby zatrudnionych: mniej więcej taki sam udział procentowy dotyczy budownictwa, transportu i sprzątania. Natomiast w rolnictwie, przemyśle tekstylnym i metalowym na sześciu zatrudnionych pracowników przypada jeden imigrant. W innych sektorach procentowy udział imigrantów jest jeszcze wyższy: w przemyśle przetwórczym (14,2%), drzewnym (16,3%), gumowym (16,9%), garbarskim (20%) .

Około 227 249 osób zatrudnianych jest w charakterze pomocy domowej. Połowa z nich to obywatele krajów nie wchodzących w skład Unii Europejskiej, z których większość to kobiety. Z krajów Europy Środkowo - Wschodniej najwięcej osób pracujących w tym sektorze pochodzi z Polski (około 3000 - 4000 osób) .

Imigranci stanowią również większą część siły roboczej w sektorach, które charakteryzują się sezonowością. Są to turystyka i rolnictwo. Część z nich mieszka na stałe we Włoszech, część przyjeżdża tylko na sezon .

Na drugim miejscu jako powód migracji zgłaszana jest chęć dołączenia do rodziny. Wzrost pozwoleń na pobyt ( permesso di soggiorno) wydanych z powodów rodzinnych jest efektem stopniowego osiedlania się oraz stabilizacji zbiorowości imigranckich, które tym samym pociągnęły za sobą zwiększenie wniosków z prośbą o "dołączenie do rodziny" . W roku 2001 zostało wydanych 130 000 nowych pozwoleń na pobyt o charakterze stałym, z czego połowa dotyczyła łączenia rodzin .

Najmniej imigrantów przybywa do Włoch w celu odbycia studiów, co spowodowane jest rygorystycznymi kryteriami dostępu na włoskie uczelnie, które powodują iż studiowanie we Włoszech jawi się cudzoziemcom mało atrakcyjne. Studenci stanowią zaledwie 0,6% wszystkich obcokrajowców .

Ważnym aspektem jest pochodzenie imigranta. W 1975 roku 44,5% obcokrajowców pochodziło z krajów Unii Europejskiej, a odsetek dotyczący wszystkich krajów rozwiniętych wynosił 75%. Stan ten zmienił się i w ostatnich latach wzrasta odsetek cudzoziemców pochodzących z krajów rozwijających się i Europy Wschodniej. Legalizacja pobytu imigrantów z Europy Wschodniej przeprowadzona w 1980 roku po raz pierwszy przekroczyła 30% wszystkich cudzoziemców. W 1990 roku objęła ponad 66%, a w roku 1994 zalegalizowani Europejczycy stanowili już ponad jedną czwartą wszystkich cudzoziemców mieszkających we Włoszech .

Kwestią, która zasługuje również na uwagę jest struktura płciowa imigrantów. Nowością jest postępująca od paru lat feminizacja napływów migranckich . Oznacza ona dużą zdolność przystosowawczą do emigracji całych rodzin. Cudzoziemki charakteryzują się zazwyczaj zdolnością do szybkiego przystosowania się do życia w innym kraju. Są też przedsiębiorcze. Nie mają obaw przed nauką języka obcego. W 2000 roku na 54, 2% mężczyzn przypadało 45,8% kobiet. Już 2001 roku udział mężczyzn w społeczności imigracyjnej spadł do 53,3%, zaś udział kobiet wzrósł do 46,7% . Najwięcej imigrantek pochodzi z Polski, Rumunii oraz Rosji. W przypadku Albanii i krajów byłej Jugosławii większość imigrantów stanowią mężczyźni. Kobiety decydują się na przyjazd do Włoch z następujących powodów: praca, połączenia z rodziną oraz motywy polityczne .

Wraz z obecnością kobiet wiąże się też obecność ich dzieci - czyli osób niepełnoletnich. W ostatnich latach wzrost imigrantów niepełnoletnich był bardzo intensywny. Liczba ta wzrosła dwukrotnie w ciągu czterech lat. W 1995 roku było ich 126 000, w 2000 roku już 287 000, a 2001 roku ponad 300 000. Około 145 545 stanowią chłopcy, zaś 132 431 to dziewczynki .

W 64% szkół cudzoziemcy stanowią 3% ogólnej liczby uczniów, w 28% szkół liczba ta przekracza 5%. Uczniowie ci są zróżnicowani pod względem pochodzenia, co jest zauważalne przede wszystkim w szkołach podstawowych, przedszkolach i żłobkach. Najwięcej 42% uczniów imigrantów uczęszcza do szkoły podstawowej, 24,3% do szkoły średniej (tzw. scuola media inferiore), zaś tylko 13,2% do szkoły wyższej (scuola superiore). Najwięcej uczniów pochodzi z krajów Europy (44,3%), przeważnie z obszarów bałkańskich - z Albanii, Serbii i Montenegro oraz Rumunii. Wskaźnik dzieci pochodzących z tych krajów waha się między 25 a 30% .

Z problemem imigracji wiąże się też kwestia wyznania. Szacuje się, że we Włoszech żyje około 690 523 chrześcijan, 553 007 muzułmanów, 4 203 Żydów, 39 416 wyznawców hinduizmu, 37 489 buddystów. Prawie połowa chrześcijan to katolicy, jedna trzecia to wyznawcy religii ortodoksyjnej, a jedna ósma to protestanci. Jak widać, pomimo iż religia chrześcijańska jest wciąż uważana za religię wiodącą to wzrasta znaczenie wspólnot muzułmańskich. Są nimi przede wszystkim obywatele Albanii .

Ze społecznością imigrancką powiązana jest też przestępczość. Dotyczy ona najczęściej kradzieży, handlu narkotykami oraz napaści na inne osoby. Najwięcej imigrantów wchodzących w konflikt z prawem pochodzi z Północnej Afryki. Oskarżani są oni głównie o produkcję i handel narkotykami. Imigranci europejscy biorą najczęściej udział w kradzieżach. W przypadku tym przodują obywatele Chorwacji (49,9% dokonanych kradzieży) i Rumunii (52,2%). Albańczycy najczęściej dokonują fałszerstw, jednak dokonane przez nich wykroczenia nie przekraczają 15,8% wszystkich wykroczeń, jakie ogólnie popełniono we Włoszech. We włoskich więzieniach cudzoziemcy stanowią 30,1% wszystkich więźniów (16 778 na 55 670 wszystkich więźniów). Aresztowani cudzoziemcy stanowią 33,6 % wszystkich więźniów. Najwięcej z nich pochodzi z Albanii i Rumunii (tabela 7):

Tabela 7. Kraje o największej liczbie zgłoszeń o przestępstwa w 2002 roku

Źródło: Dossier Statistico Immigrazione 2003, str. 10.

Jak wynika z tabeli nr 5 najwięcej przestępstw popełnianych jest przez obywateli z Albanii (w roku 2002 10 780 doniesień) oraz Rumunii (7 315 doniesień) . Skazywani są przede wszystkim za fałszerstwa, kradzieże, także za napaści i porwania.

Chociaż Włochy pod względem liczby migrantów znajdują się poniżej średniej europejskiej to imigracja zaczyna przybierać coraz większe znaczenie. Poważnym problemem dla kraju są nielegalni imigranci, czyli osoby, które przebywają we Włoszech bez dokumentów lub dostały się na teren państwa bez zgody odpowiednich władz. Z powodu rozległych granic ziemskich, morskich i powietrznych ich kontrola staje się mało skuteczna. W 1996 zostało wydalonych 54 134 cudzoziemców, w 2001 roku 40 000 nie zostało wpuszczonych a 34 000 zostało wydalonych. Generalnie szacuje się, iż osoby przebywające nielegalnie stanowią 25 - 30% ( 300 - 350 000 osób) cudzoziemców posiadających pozwolenie na pobyt .

Nielegalna imigracja, przestępczość wśród imigrantów, handel narkotykami prostytucja powoduje, że o zjawisku imigracji we Włoszech mówi się niepochlebnie. W 2002 roku 39,7 % obywateli z Włoch stwierdziło, iż imigracja w ich kraju jest zagrożeniem bezpieczeństwa osób, dla 29,2% osób jest zagrożeniem dla zatrudnienia, zaś 23,9% osób oceniło imigrację jako niebezpieczeństwo dla kultury i tożsamości Włoch .

Prasa włoska, która bazuje przede wszystkim na sensacji opublikowała około 1 205 artykułów, w których porusza się temat imigracji (patrz tabela 8)

Tabela 8. Tematy związane z kwestią imigracji

Źródło: Dossier Statistico Immigrazione 2003, str. 11

Tematy związane z kwestią imigracji są prawie zawsze odbierane negatywnie przez włoskie społeczeństwo. Powodem jest przedstawianie przez włoskie mass-media problemów, które są związane z imigracją, w sposób nieprzychylny. Artykuły prasowe najczęściej poruszają tematy takie jak: ustawa o migracji, nielegalni imigranci, praca, nietolerancja, przestępczość, prostytucja. Również terminologia, którą posługuje się do określania imigracji ma zabarwienie negatywne. Kwestia imigracji najgorzej przedstawiana jest w artykułach traktujących o najnowszej ustawie Bossi - Fini (28,4%), o nielegalnych imigrantach (23,2%) oraz pracy podejmowanej przez cudzoziemców (10,5%) .

Nielegalni imigranci, ich nielegalne wkroczenie na teren kraju, przestępczość, prostytucja są to kwestie, które podsycają w ogólnym wyobrażeniu obraz społeczności migracyjnej opartej na negatywnych stereotypach. W oczach jeszcze wielu Włochów imigracja jawi się jako "inwazja" z powodu ubogiego rynku wydawniczego, gdzie w esejach i wywiadach oprócz wad można zauważyć też pozytywne cechy i korzyści związane z e zjawiskiem imigracji .

Zakończenie

Migracje siły roboczej odegrały dużą rolę w powojennym rozwoju gospodarczym Europy oraz jej procesach integracyjnych. Dynamiczny rozwój krajów Europy Zachodniej stał się przyczyną silnego napływu siły roboczej z krajów słabiej rozwiniętych. Migracja stała się głównym czynnikiem wpływającym na wzrost demograficzny.

Wśród sześciu krajów Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, będących ośrodkami imigracji, jedynie Włochy przez długi czas pozostawały krajem emigracyjnym co było uzasadnione dysproporcją w rozwoju gospodarczym. Dopiero po wybuchu kryzysu naftowego w 1973 roku do Włoch zaczęli przybywać pierwsi imigranci.

Od lat dziewięćdziesiątych Włochy stają się coraz większym ośrodkiem imigracji. Podłożem fenomenu migracyjnego we Włoszech jest przede wszystkim geopolityczne położenie kraju, które wraz z tysiącami kilometrów wybrzeży stanowi przyczynę ciągłych prób obejścia przepisów i przedostania się na terytorium państwa w sposób nielegalny. Włochy atrakcyjne są szczególnie dla osób, które przybywają z krajów Europy Środkowo - Wschodniej i krajów bałkańskich. Coraz większa liczba obcokrajowców zróżnicowanych pod względem pochodzenia sprawia, ż kraj ten nabiera cech społeczeństwa wielokulturowego. We Włoszech przebywają bowiem cudzoziemcy pochodzący z państw zróżnicowanych pod względem kultury i religii. Europejczycy stanowią 40% wszystkich cudzoziemców. Szczególnie dużo jest obcokrajowców pochodzących z krajów, które nie należą do Unii Europejskiej. Pochodzą oni między innymi z krajów bałkańskich takich jak, Albania, Jugosławia czy Turcja, także z Europy Środkowo - Wschodniej. Do migracji skłaniają ich trudności ekonomiczne, niemożność znalezienia pracy w kraju pochodzenia oraz konflikty polityczne i wojny, które zmuszają ludność do ucieczki za granicę.

Największy popyt na pracowników spoza Włoch rejestrowany jest w sektorze przemysłowym, budowlanym oraz usług dla rodzin (opieka nad dziećmi i osobami starszymi oraz prowadzenie domu). W północnych regionach Włoch istnieje zapotrzebowanie na prace w charakterze pielęgniarek w szpitalach, klinikach i domach społecznych. Generalnie mile widziane są przyjazdy studentów, techników i menedżerów w celu odbycia praktyki, stażu czy wymiany. Sprzyja to bowiem zdobywaniu umiejętności, podnoszeniu kwalifikacji zawodowych oraz integracji gospodarczej.

Istnieją też obawy przed masowymi migracjami. Silny napływ migrantów powoduje, że zaczyna się widzieć w nich swego rodzaju zagrożenie. Związane jest to z utrzymującym się we Włoszech wysokim poziomem bezrobocia., szczególnie wśród osób poniżej dwudziestego piątego roku życia. Z tego powodu również Włochy odnoszą się sceptycznie w kwestii otwarcia rynku pracy dla pracowników z krajów Europy Środkowo - Wschodniej, przystępujących 1 maja 2004 roku do Wspólnoty Europejskiej. Istnieje bowiem przekonanie, że po wprowadzeniu swobodnego przepływu siły roboczej po przystąpieniu państw Europy Środkowo -Wschodniej do Unii Europejskiej nastąpi masowy napływ imigrantów.

We Włoszech prócz migracji legalnych na dużą skalę rozwijają się też migracje nielegalne, co sprzyja wzrostowi przestępstw takich jak handel narkotykami, prostytucja i wykorzystywanie nieletnich. Ścieranie się ludności miejskiej oraz grup etnicznych powoduje też wiele konfliktów na tle rasowym.

Powyższe problemy zmuszają władze państwowe do coraz bardziej poważnego traktowania kwestii migracji. Potrzeby rynku pracy, przyjmowanie uchodźców, przemieszczanie się rodzin, integracja obcokrajowców i współpraca z krajami ich pochodzenia to są kluczowe elementy polityki migracyjnej Włoch oraz całej Unii Europejskiej. Stosowana polityka ma na celu ustalenie pewnych standardów określających status oraz odpowiednie traktowanie cudzoziemców na terenie państwa włoskiego. Wyzwania, jakie stawia ona przed sobą to: powstrzymanie i poddanie kontroli wszelkiej, kierującej się do Włoch migracji, zdecydowane zahamowanie migracji nielegalnej, a także podejmowanie rozmaitych przedsięwzięć, które sprzyjałyby integracji imigrantów, którzy przebywają w sposób legalny.

Wykaz literatury

I. Źródła:

Legge 30 luglio 2002 nr 189, Modifica alla normativa di immigrazione e di asili, www.stranierinitalia.it

Anticipazioni del "Dossier Statistico Immigrazione 2001" della Caritas, L'immigrazione in Italia dopo il 2000: il tempo d'integrazione, www.caritasroma.it/immigrazione

Dossier Statystyczne Imigracja 2002, XII Raport Caritas - Migrantes o imigracji we Włoszech, Rzym 2002.

Dossier Statistico Immigrazione 2003, Italia, il paese di immigrazione, www.caritasroma.it/immigrazione

ISMU, Centro di documentazione, www.ismu.org

I. C. Kamiński, Unia Europejska. Podstawowe akty prawne. Warszawa 2004.

Traktat o Unii Europejskiej, www.ukie.gov.pl

II. Opracowania i artykuły:

M. Barbagli, Immigrazione e reati in Italia, Bologna 1998.

2. J. Barcz (red.) Prawo Unii Europejskiej. Zagadnienia systemowe, Warszwa 2002

3. A. Bastenier, F. Dassetto, Nodi conflittuali conseguenti all'insediamento definitivo delle popolazioni immigrate nei paesi europei, AA. VV. Italia, Europa e nuove immigrazioni, Torino 1990.

4. M. di Bello, La devianza degli immigrati. Il ruolo delle organizzazioni criminali, www.dex1.tsd.unifi.it/l'altrodiritto/devianza/dibello/index.htm

5. C. Bonifazi, Le migrazioni internazinali nel contesto europeo, www.comune.torino.it

C. Brusa, L'immigrazione e multicultura nell'Italia di oggi:il territorio, i problemi, la didattica, Milano 1997.

I. Budge, K. Newton i inni, Polityka nowej Europy. Od Atlantyku po Ural, Warszawa 1999.

A. Budnikowski, Międzynarodowe stosunki gospodarcze, Warszawa 2001.

Centro Interculturale, Le migrazioni internazionali nel contesto europeo, www.cestim.it

G. Caggiano, Normativa europea e italiana in materia di immigrazione, www.cestim.org/dossier_immigrazione/parte_3/normativa.htm

Ch. Ceresa, Classe dirigente e immigrazione di forza lavoro in Italia, www.intermarx.com/ossto/immigr.html

W. Czapliński, Układy z Schengen ( czy pierwszy bastion "twierdzy Europa"?), "Przegląd Zachodni"1/1992.

W. Czapliński, Wymiar sprawiedliwości i sprawy wewnętrzne, Unia Europejska. Przygotowania Polski do członkostwa, Warszawa 2001.

Z. M. Doliwa - Klepacki, Integracja europejska po zakończeniu negocjacji Polski z Unią Europejską, Białystok 2003.

L.V. Ferraris, Manulale della politica estera italiana 1947 - 1993, Laterza 1998.

E. Frome, Le migrazioni interne in Europa, Centro Italiano di Formazione Europea, www.cestim.com/dossier_migrazioni/parte_2interne.htm

K. Głąbicka, Rynek pracy w Unii Europejskiej. Stan i perspektywy, Warszawa 1999.

A. Gruszczak, Unia Europejska wobec przestępczości, Kraków 2002.

E. Haliżas, S. Parzymies (red.) Unia Europejska. Nowy typ wspólnoty międzynarodowej, Warszwa 2002.

C. Herma, Polityka imigracyjna i azylowa Unii Europejskiej - najważniejsze instrumenty prawne i aktualna dyskusja, "Biuletyn analiz UKIE" 10/2002.

C. Herma, Swobodny przepływ osób - wybrane stanowiska rządów, grup nacisku i instytucji w państwach członkowskich UE, "Biuletyn analiz UKIE" 5/2001.

Il nuovo quadro dell'immigrazione estera in Italia dopo la regolarizzazione della Legge Berlusconi - Bossi - Fini, www1.diocesi.torino.it/immigrati

I minori stranieri in Italia, www.minori.it

Z. Jacukowicz, Migracje pracowników z krajów EWG a emigracja zarobkowa z Polski, "Polityka społeczna" 3/1991.

A. B. Kisiel - Łowczyc (red.) Współczesna gospodarka światowa, Gdańsk 1999.

T. Korbutowicz, M. Misińska, Podstawowe problemy migracji siły roboczej do krajów Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, Przegląd Prawa i Administracji XXII, Wrocław 1987.

M. Kwiatkowska, K. Sochacka (red.) Polska w Unii Europejskiej. Początkowe problemy i kryzysy?, Warszawa 2002.

E. Marek, Migracje zagraniczne i uchodźstwo we współczesnym świecie, "Polityka zagraniczna" 3/1995.

A. Maryański, Migracje w świecie, Warszawa 1984.

G. Michałowska (red.) Integracja europejska. Instytucje. Polityka. Prawo, Warszawa 2003.

Minidossier sulla Legge Bossi - Fini, https:lists.peacelink.it/news/msg04332.html

D. Milczarek, A. Z. Nowak (red.), Integracja europejska. Wybrane problemy, Warszawa 2003.

O co pytamy najczęściej", "Urząd Komitetu Integracji Europejskiej", Zeszyt nr 9.

J. Oczki, Migracyjne efekty integracji Polski z Unią Europejską, "Rynek Pracy" 4 (124)/2002.

V. Palanca, Guida al. pianeta immigrazione, Roma 1999.

S. Parzymies, Polityka azylowa i imigracyjna w uchwałach Rady Europejskiej w Sewilli, "Sprawy Międzynarodowe" 4/2002

A. Perotti, La politica migratoria italiana a confronto delle politiche nazionali in Europa: similarita' e differenza. Alcuni punti di riferimento, https://www.comune.torino.it/cultura/intercultura/12/12b1-5.html

M. Piklikiewicz (red.), Międzynarodowe stosunki gospodarcze na przełomie wieków, Warszawa 2000.

Polsko - włoskie staże i szkolenia, www.europa.onet.pl

F. Pratelli, L'espulsione del minore extracomunitario in Italia. Aspetti giuridici e sociologi, https://dex1.tsd.unifi.it/altrodir/minori/pratelli/index/htm

J. Rymarczyk, Migracje siły roboczej w krajach EWG i jej konsekwencje społeczno- gospodarcze, Wrocław 1982.

T. Siedlecki, Układ z Schengen - urzeczywistnienie idei Europy bez granic, "Unia Europejska" 2(02)/2000.

Sportello d'informazione sociale www.provincia.torino.it/sportellosociale/immigrazione/index

Strategie migratorie al. femminile, www.click.vi.it/sistemi eculture/berlatoVI.html

Swobodny przepływ pracowników w kontekście rozszerzenia UE, "Monitor Integracji Europejskiej" 42/2001

S. Tendera Właszczuk, Rozszerzenie Unii Europejskiej na Wschód. Polska na tle innych krajów, Warszwa 2001.

Trzeci filar Unii Europejskiej, Unia Europejska 1/2000.

D. Wądołowska, Cztery podstawowe wolności europejskiej integracji gospodarczej, Kraków 2003.

Włoski rząd o pracy dla Polaków, www.europa.onet.pl

I. Wróbel, Polityka Unii Europejskiej w dziedzinie wymiaru spraw wewnętrznych i wymiaru sprawiedliwości, Wrocław 2002.

J. E. Zamojski, Migracje doby współczesnej: Geneza, charakterystyka, wyzwania i odpowiedzi, Polska Akademia Nauk, Biuletyn Komitetu Przestrzennego Zagospodarowania Kraju, Zeszyt nr 184, Warszawa 1998.