ELLIOT ARONSON
Wzrastałem w rodzime żydowskiej, jedynej żydowskiej rodzinie w jadowicie antysemickim
sąsiedztwie.
Każdego dnia, późnym popołudniem, musiałem chodzić do hebrajskiej szkoły. Ponieważ
byłem jedynym młodzieńcem tam się uczącym, czyniło mnie to łatwym celem dla co niektórych starszych chuli 818m128i ganów mieszkających w pobliżu. Gdy wracałem o zmroku ze szkoły, na mojej drodze zasadzały się i maltretowały mnie, wykrzykując antysemickie epitety,
włóczące się gangi.
Żywo pamiętam, jak z poczuciem wielkiej krzywdy siedziałem na krawężniku po jednej z takich bójek, ocierając sobie krwawiący nos czy rozbite wargi.
Zastanawiałem się, jak to było możliwe, że te dzieciaki mogły mnie tak nienawidzić, choć mnie nawet nie znały. Rozmyślałem o tym, czy nauczono je takiej nienawiści czy też, w jakiś sposób, urodzili się już tacy.
Zastanawiałem się, czy ich nienawiść można zmienić; czy gdyby mnie poznali lepiej, nienawidziliby mniej? Rozmyślałem nad swoim charakterem. Co zrobiłbym, gdybym był w ich skórze, a więc gdybym był większy i silniejszy niż oni? Czy potrafiłbym zbić ich bez powodu?
Oczywiście, nie zdawałem sobie z tego wówczas sprawy, lecz w końcu odkryłem, iż były to zasadnicze pytania. Blisko trzydzieści lat później, jako przeprowadzający eksperymenty psycholog społeczny, miałem to wielkie szczęście znaleźć odpowiedź na niektóre z nich i wynaleźć techniki służące do redukowania uprzedzeń, które ustawiły mnie na pozycji
ofiary.
Elliot Aronson ukończył studia na Brandeis Unwersity, a stopień doktorski uzyskał na Stanford Unwersity, pracując z Leonem Festingerem. Zrealizował pionierskie badania nad
wpływem społecznym, perswazją i redukowaniem uprzedzeń.
Aronson napisał kilka książek, a mianowicie: The Social Animal [Człowiek - istota społeczna; Warszawa 1978 - przyp. tłum.], The Jigsaw Ciassroom i Methods of
Research in Social Psychology. Otrzymał American Psychological Association's Distinguished Teaching Award oraz Distinguished Research Award przyznaną przez
American Association for the Advancement of Science. Uczy psychologii na Unwersity of CaUfornia w Santa Cruz.
TIM WILSON Gdy miałem osiem lat, paru kolegów z sąsiedztwa powiedziało mi z wielkim
podekscytowaniem, że znaleźli opuszczony dom niedaleko szosy.
"To absolutna prawda - powiedział jeden z nich. - Wyłamałem okno i nikt na to nie zwrócił uwagi!"
Wraz z moim najlepszym przyjacielem wybraliśmy się na rozpoznanie i wkrótce znaleźliśmy ten dom. Szybko rzucił kamieniem w okno na pierwszym piętrze. Był mocno podniecony, kiedy usłyszał dźwięk tłukącej się szyby, szczególnie, że nic złego się po tym nie wydarzyło; rzeczywiście, dom był opuszczony. Kolejno wybiliśmy prawie wszystkie szyby, po czym
wspięliśmy się i przez okno na pierwszym piętrze weszliśmy do środka. I wtedy zdaliśmy sobie sprawę z tego, że coś tu jest nie tak. Dom zupełnie nie wyglądał, że jest
niezamieszkany. Pokoje były ładnie umeblowane, na półkach stały książki, a na ścianach wisiały obrazy. Staliśmy bardzo zażenowani, a jeszcze bardziej przestraszeni. Wkrótce dowiedzieliśmy się, iż dom jest zamieszkiwany przez starsze małżeństwo, które przebywało
na wakacjach. Odkryli to moi rodzice i sporo zapłacili, by pokryć szkody.
Przez lata rozmyślałem nad tym wydarzeniem: dlaczego tak okropnie postąpiłem? Czy byłem złym dzieckiem? Ani ja, ani moi rodzice tak nie myśleli. Ale dlaczego dobre dziecko uczyniło tak złą rzecz? Nawet, gdy dzieciaki z sąsiedztwa powiedziały, iż był to dom porzucony, dlaczego ani ja, ani mój przyjaciel nie dostrzegliśmy wyraźnych sygnałów, iż ktoś tu mieszka?
Jak dalece istotne było to, że był tam mój przyjaciel i rzucił pierwszy kamień? Choć wówczas tego nie wiedziałem, moje refleksje dotykały wielu klasycznych zagadnień psychologii społecznej. Takich, jak pytanie, czy tylko źli ludzie robią złe rzeczy, czy też presja
społeczna może być tak silna, iż potrafi zmusić dobrych ludzi do czynienia zła, i to w taki sposób, że oczekiwania co do przebiegu zdarzeń mogą utrudnić ujrzenie ich w takim świetle, w jakim się one w rzeczywistości prezentują. Na szczęście, moja kariera wandala skończyła się wraz z powybijaniem owych szyb. Incydent ten jednakże określa początek moich fascynacji podstawowymi pytaniami o to, jak ludzie rozumieją siebie i świat społeczny - pytaniami, na które odpowiedzi poszukuję do dziś.
Timothy
D. Wilson swoją pracę magisterską zrealizował w Williams
and
Nisbetta. Obecnie jest profesorem psychologii na Unwersity of Yirginia. Opublikował wiele artykułów z zakresu introspekcji, tworzenia sądów i zmiany postaw. Jego badania były sponsorowane przez National Science Foundation i National Institute for Mentol Health. Jest członkiem Executive Board of the Society for Experimental Social Psychology, członkiem Social and Groups Processes Review Committee w National Institute of Mentol Health oraz
członkiem zespołów wydawniczych kilku profesjonalnych czasopism.
ROBIN AKERT
W jeden z jesiennych dni, gdy miałam około 16 lat, spacerowałam wraz z przyjacielem
wzdłuż brzegu Zatoki San Frandsco.
Zajęta rozmową spojrzałam przez ramię i zobaczyłam przewróconą żaglówkę. Zwróciłam mu
uwagę, lecz on zainteresował się tym tylko przelotnie i wrócił do rozmowy. Ja jednakże obserwowałam to, spacerując i uświadomiłam sobie, że dwóch żeglarzy znajduje się w wodzie, kurczowo trzymając się wywróconej łodzi. Powtórnie powiedziałam coś do
przyjaciela, a on odpowiedział: "Och, oni ją wkrótce postawią, nie martw się".
Ja się jednak martwiłam. Czy potrzebowali pomocy? Mój przyjaciel tak nie sądził. A ja nie byłam żeglarzem i nie wiedziałam nic o jachtach. Ale cały czas się zastanawiałam: "Woda jest naprawdę zimna. W takiej wodzie nie mogą wytrzymać zbyt długo". Pamiętam, iż
byłam zakłopotana i niepewna. Co powinnam zrobić? Czy w ogóle cokolwiek powinnam robić? Czy oni naprawdę potrzebują pomocy?
Byliśmy niedaleko restauracji z wielkim oknem wychodzącym na Zatokę i postanowiłam wejść do środka i zobaczyć, czy ktokolwiek coś robi w sprawie tego jachtu. Wielu ludzi na to patrzyło, lecz pozostali obojętni. Wprawiło mnie to w jeszcze większe zakłopotanie. Grzecznie zapytałam barmana, czy dzwonił po jakąś pomoc. A on wzruszył ramionami.
Wróciłam do okna i patrzyłam na dwie małe figurki w wodzie. Dlaczego wszyscy byli tacy obojętni? A może ja zwariowałam?
Po latach dopiero zdałam sobie sprawę z tego, jak trudne było dla mnie to, co zrobiłam. Zmusiłam barmana, aby udostępnił mi telefon. W tych dniach nie było jeszcze "911", ale na szczęście wiedziałam, że jest tu, w rejonie Zatoki, stacja Straży Wybrzeża i poprosiłam telefonistę o połączenie z nimi. Bardzo mi ulżyło, gdy usłyszałam, że ratownik potraktował moje zgłoszenie bardzo poważnie. Znajdowali się w niebezpieczeństwie. Obserwowałam
kuter Straży Wybrzeża pędzący po zatoce i ratowników wyciągających żeglarzy na pokład. Tym, co naprawdę pozostało we mnie po tym wydarzeniu jest pamięć o tym, jak inni się zachowywali i jak ja wtedy się czułam. Ci inni obserwatorzy wydawali się nie zainteresowani i nie zrobili nic, by pomóc. Ich reakcje spowodowały, że zrodziły się we mnie wątpliwości
utrudniające mi podjęcie odpowiedniego działania. Kiedy później studiowałam psychologię społeczną, zdałam sobie sprawę, iż wówczas na wybrzeżu Zatoki San Francisco doświadczyłam w pełni działania "efektu widza": obecność innych, wyraźnie nie
zainteresowanych widzów, utrudniła mi rozstrzygnięcie tego, czy była to sytuacja zagrażająca życiu i czy winnam udzielić pomocy.
Robin M. Akert ukończyła summa cum laude [z najwyższym wyróżnieniem - przyp. tłum.] Unwersity of Califomia w Santa Gruz, specjalizując się w psychologii i socjologii. Doktoryzowała się w zakresie eksperymentalnej psychologii społecznej na Princeton Unwersity. Obecnie jest docentem w Wellesley College, gdzie uzyskała Pinanski Prize
for Excellence m Teaching. Jej publikacje dotyczą głównie zagadnień komunikacji niewerbalnej. Jest także współautorem mającej się ukazać książki Interpretation and Awareness: Verbal and Nonverbal Factors in Person Perception.
|
